Το πιο βίαιο και αμφιλεγόμενο καλλιτεχνικό κίνημα του 20ού αιώνα είναι χωρίς αμφιβολία ο Ντανταϊσμός . Δεν μπορεί να μελετηθεί όπως οι άλλες τάσεις στην τέχνη της εποχής, αφού ο κυριότερος θεωρητικός του , ο Ρουμάνος ποιητής Tristan Tzara επέμενε ότι το Dada ήταν και είναι περισσότερο “μια κατάσταση του νου” , παρά μια τεχνική ή ένα στυλ. Οι πρώτες εκδηλώσεις του Dada έγιναν το 1915-1916 στη Ζυρίχη και τη Νέα Υόρκη , σε δυο δηλαδή πρωτεύουσες κρατών που είχαν διατηρήσει την ουδετερότητά τους κατά τη διάρκεια του Ά Παγκοσμίου Πολέμου. Το πνεύμα του Ντανταϊσμού εκδηλώθηκε με τους καλλιτέχνες , συγγραφείς , ποιητές που εξέφραζαν με την τέχνη τους την αντίδρασή τους στον πόλεμο , στην υποκρισία και σε ο,τιδήποτε θεωρούσαν ως υπαίτιο για την καταστροφή. Έτσι, μέσα από το κίνημα εκφραζόταν η αντίδραση, η ολοκληρωτική απόρριψη για ο,τιδήποτε ήταν λάθος , ακόμα και για τον ίδιο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό που φαινόταν να πηγαίνει προς την αυτοκτονία. Σε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές παρατηρήσεις για την τέχνη που διατύπωσαν οι Ντανταϊστές στα μανιφέστα τους , είναι φανερή η απογοήτευση , η κούραση και η πικρία, αλλά και η ελπίδα ότι με την αρνητική αυτή στάση θα μπορέσει να ξεπεραστεί η κρίση του κόσμου , στον οποίο ανήκουν.

Η επίσημη εμφάνιση του Dada τοποθετείται στις 5 Φεβρουαρίου του 1916 , όταν ο Hugo Ball (1886-1927) , ποιητής , μουσικός και θεατρικός παραγωγός, άνοιξε το Cabaret Voltaire στην Ζυρίχη. Μια αγγελία που μπήκε στις εφημερίδες προσκαλούσε όλους τους δυσαρεστημένους να ενωθούν κάτω από το όνομα του Voltaire (1694-1778) , του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα και φιλοσόφου του 18ου αιώνα. Η ανταπόκριση υπήρξε τόσο άμεση, ώστε λίγο καιρό αργότερα , ο Ball ανήγγειλε ότι το Cabaret λειτουργούσε για να θυμίζει στον κόσμο “ότι υπάρχουν και ανεξάρτητοι άνθρωποι, που ζουν για άλλα ιδανικά , πέρα από τον πόλεμο και τον εθνικισμό”.

Η προέλευση του ονόματος του κινήματος δεν έχει ακόμα επιβεβαιωθεί. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες για το πώς ανακαλύφθηκε η λέξη Dada . Η πιο γνωστή και διασκεδαστική είναι αυτή του Jean Arp : «Δηλώνω ότι ο Tristan Tzara βρήκε τη λέξη στις 6 Φεβρουαρίου του 1916 στις 6 το απόγευμα. Ήμουνα και εγώ μαζί με τα δώδεκα παιδιά μου , όταν ο Tzara για πρώτη φορά πρόφερε τη λέξη αυτή , που μας γέμισε με δικαιολογημένο ενθουσιασμό. Αυτό συνέβη στο Café de la Terrasse στη Ζυρίχη και εγώ είχα ένα brioche στο αριστερό μου ρουθούνι.» Μια άλλη εκδοχή έδωσε ο Huelsenbeck , που είπε ότι αυτός και ο Ball συνάντησαν τη λέξη τυχαία μόνο με την τοποθέτηση ενός μαχαιριού στις σελίδες του λεξικού Larousse. Τέλος, στο ημερολόγιό του ο Hugo Ball γράφει : «Ο Tzara ανησυχεί για το περιοδικό . Η πρότασή μου να το ονομάσουμε Dada έγινε δεκτή. Dada σημαίνει στα Ρουνάνικα “ναι! ναι!” , στα Γαλλικά το παιδικό ξύλινο αλογάκι. Στα Γερμανικά είναι ένα σύμβολο ανοησίας και αφέλειας.» Ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο δόθηκε η ονομασία στο κίνημα , είναι γεγονός ότι ο όρος Dada είχε χαρακτηριστικά που ήσαν κατάλληλα γι’αυτήν την τάση, όπως π.χ. η Ρουμανική σημασία , αφού ο Tristan Tzara που ήταν Ρουμάνος ήταν η ψυχή του κινήματος , καθώς και η σχέση με την παιδική ηλικία που δηλώνει τη διάθεση για παιχνίδι ή την εξάρτηση από τον ένστικτο.

Από την Ελβετία η κίνηση του Dada πέρασε στη Γερμανία με τρεις ομάδες , αυτές του Βερολίνου , της Κολωνίας και του Αννόβερου. Το 1919 ο Tristan Tzara εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός νέου και δραστήριου λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού κέντρου Ντανταϊστών , το οποίο, όμως , σύντομα διαλύθηκε. Στη συνέχεια, τα σημαντικότερα μέλη του στράφηκαν στον Σουρεαλισμό ο οποίος αποτελεί μετεξέλιξη του.

Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νέας τεχνοτροπίας ήταν ο Αλσατός Jean Arp , είχε εντυπωσιαστεί από τα papiers colles του Braque και του Picasso. Ο Arp πειραματίστηκε με το τυχαίο και το αυτόματο. Σύμφωνα με δική του μαρτυρία , έκανε το ίδιο σχέδιο κάθε μέρα , μέχρι που το χέρι του άρχισε αυτόματα να δημιουργεί παραλλαγές επάνω στα αρχικά σχήματα. Έσκιζε χρωματιστά χαρτάκια , ή τα ίδια τα σχέδιά του και άφηνε τα κομμάτια να πέφτουν ελεύθερα στο έδαφος. Όταν οι θέσεις τους είχαν σταθεροποιηθεί σε ένα σύστημα , για το οποίο ο ίδιος ο καλλιτέχνης, θεωρητικά, δεν είχε κανέναν έλεγχο , τότε νέα σχέδια δημιουργούνταν με πρόσθετες γραμμές και περιγράμματα. Ένα παράδειγμα αποτελεί το “Collage με τετράγωνα τοποθετημένα σύμφωνα με τους νόμους της τύχης”. Την ίδια μέθοδο χρησιμοποίησε ο Arp καθ’όλη τη διάρκεια της δημιουργίας του. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα έργα που έγιναν με αυτή την “τυχαία” μέθοδο και από άλλους καλλιτέχνες , όπως ήσαν ο Kurt Schwitters , ή ο Marcel Duchamp , είχαν πάντοτε μια αδιαφιλονίκητη αισθητική αξία , γεγονός που αντιτίθεται στον ισχυρισμό των ίδιων των Ντανταϊστών ότι το Dada , σαν αντί-τέχνη , δεν είχε καμία σχέση με την καλλιτεχνική αξία. Θα πρέπει να προστεθεί , όμως, ότι άλλοι καλλιτέχνες , λιγότερο ευαίσθητοι , έκαναν έργα , τα οποία ήταν εντελώς στερημένα από αισθητικές ιδιότητες.

Ο πιο σημαντικός δημιουργός του Ντανταϊσμού υπήρξε ο Marcel Duchamp (1887-1968) όπως και μια από τις πιο καθοριστικές φυσιογνωμίες της τέχνης του 20ου αιώνα. Ο καλλιτέχνης διακατεχόταν όχι μόνο από ευφυία και χιούμορ αλλά με τις ανατρεπτικές τους ιδέες και τάσεις έγινε ο εμπνευστής πολλών κινημάτων που εμφανίστηκαν μετά τον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Γεννήθηκε και πέθανε στη Γαλλία , όμως το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σου το πέρασε στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε στην Ακαδημία Julian και το 1915 εγκατέλειψε την πατρίδα του και εγκατάσταθηκε στη Νέα Υόρκη. Εκεί μάζι με τον Man Ray και άλλους καλλιτέχνες δημιούργησαν τη Ντανταϊστική ομάδα της Νέας Υόρκης. Στα πρώτα του έργα ο καλλιτέχνης κινήθηκε κοντά στο ρεύμα του Ιμπρεσιονισμού και του Φωβισμού δείχνοντας προτίμηση στα ζωντανά χρώματα και σε συνθέσεις λιτές και εκφραστικές. Αργότερα στράφηκε στον Κυβισμό , στη διάσπαση δηλαδή του αντικειμένου σε πολλά μικρά γεωμετρικά τμήματα και στον περιορισμό των χρωμάτων , στα γήινα. Αυτό συνέβη το 1911 και μόλις ένα χρόνο αργότερα εγκατέλειψε τις νεκρές φύσεις και την ανθρώπινη φιγούρα όπως την απέδιδε ο ορθόδοξος Κυβισμός και έδωσε στα έργα του μια όψη εντελώς διαφορετική. Η ζωγραφική του γέμισε με μορφές που θύμιζαν μηχανές. Το πιο εντυπωσιακό του έργο με τη νέα τεχνοτροπία είναι το “Γυμνό που κατεβαίνει τη σκάλα No 2” . Το έργο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις τόσο στο κοινό όσο και στους κριτικούς τέχνης κατά την έκθεσή του στην περίφημη έκθεση μοντέρνας τέχνης της Νέας Υόρκης του 1913. Πρόκειται για μια μορφή η οποία με συνεχόμενη κίνηση που θυμίζει πολλαπλή φωτογράφηση ή κινηματογραφικό φιλμ κατεβαίνει γρήγορα τα σκαλοπάτια. Τα χρώματα είναι περιορισμένα στις διάφορες αποχρώσεις του καφέ, όπως και στα έργα των Κυβιστών. Το εντελώς παράδοξο στοιχείο στο έργο αυτό είναι ο συνδυασμός της ανάλαφρης κίνησης με την περίεργη εμφάνιση του γυμνού που φαίνεται να αποτελείται από ράβδους και σωλήνες! Ο ίδιος ο καλλιτέχνης εξήγησε ότι δεν πρόκειται στην ουσία για ζωγραφική.

Τα μηχανικά στοιχεία του εμφανίζονται και σε άλλα έργα του , για να γίνουν όμως κατανοητά αυτά τα έργα στα οποία οι ανθρώπινες μορφές έχουν αντικατασταθεί από στοιχεία που συμβολίζουν τον τεχνοκρατικό πολιτισμό και οι βιολογικές λειτουργίες εξισώνονται με τις μηχανικές σχέσεις , δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την έντονη χιουμοριστική διάθεση που διέκριναν τον καλλιτέχνη. Το έργο του Duchamp το οποίο αποτελεί την πιο σημαντική προσπάθεια όλης της καλλιτεχνικής του δημιουργίας είναι : «Η παντρεμένη που ξεγυμνώνεται ακόμη και από τους Εργένηδες», γνωστό επίσης και ως “Το μεγάλο γυαλί”. Πρόκειται για μια τεράστια κατασκεύη από κρύσταλλο , η οποία αποτελείται από δυο κομμάτια τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο. Έχει γίνει από χρώματα , φύλλο μολύβδου και υδράργυρο, μια τεχνική , δηλαδή, που χρησιμοποιείται γενικότερα για τη ζωγραφική επάνω στις προθήκες των καταστημάτων. Το έργο άσκησε μεγάλη επίδραση στους καλλιτέχνες , μέχρι και την δεκαετία του 1970-80.

Ένα ξεχωριστό κομμάτια στη δημιουργία του Marcel Duchamp αποτελούν τα περίφημα Ready-Mades με τα οποία ο καλλιτέχνης έγινε και ο εισηγητής της νέας αισθητικής που επικράτησε στην τέχνη μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο . Τα Ready-Mades ήταν τα πιο κοινά αντικείμενα της καθημερινής ζωής , όπως ο «Τροχός του ποδηλάτου» , το «Στεγνωτήριο Μπουκαλιών» ή το «Λεκάνη Αποχωρητηρίου». Αυτά τοποθετήθηκαν έξω απο την πραγματική τους θέση και με εντελώς διαφορετικό τρόπο από την λειτουργική τους ιδιότητα και έγιναν έργα τέχνης μέσως , ουσιαστικά, της υπογραφής του καλλιτέχνη. Μάλιστα, η «Λεκάνη Αποχωρητηρίου» πήρε και τον τίτλο «Κρήνη». Ο καλλιτέχνης έστειλε το έργο στην Έκθεση των Ανεξάρτητων της Νεάς Υόρκης , όμως, οι οργανωτές το απέρριψαν και το έκρυψαν! Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι η Ένωση των Ανεξαρτήτω είχε ως αρχή να εκθέτει κάθε έργο που έφερε υπογραφή. Το γεγονός ότι το συγκεκριμένο έργο δεν ήταν γλυπτό αλλά ένα συνηθισμένο αντικείμενο και πιο συγκεκριμένα μια λεκάνη που στην ουσία προσέβαλε κάθε αίσθηση καλού γούστου, πρέπει να ήταν οι λόγοι για τους οποίους το έργο τελικά δεν εκτέθηκε. Από την άλλη για τον Marcel Duchamp η «Λεκάνη Αποχωρητηρίου» είχε πάψει πια να αποτελεί ένα κοινό χρηστικό αντικείμενο γιατί με τη νέα του θέση είχε χάσει πλέον την παλιά του λειτουργία.