Κυριακή 3 Μαρτίου 2019

Το γιοφύρι της Δράμας


Το γεφύρι της Δράμας, αποτελούσε μία πέτρινη αρδευτική κατασκευή μεταξύ των χωριών Νικηφόρος του νομού Δράμας και Καρυόφυτο, του νομού Ξάνθης. Το ύψος της κατασκευής είναι πέντε μέτρα και το πλάτος του ενάμιση μέτρο.  Αποτελεί μια παρόμοια κατασκευή με ανάλογες που υπάρχουν στην Κρήτη, κατασκευασμένες από τους Ρωμαίους, τους Οθωμανούς και τους Βενετούς αργότερα. Όμως αυτό το "γεφύρι", που κατά καιρούς έρχεται στο προσκήνιο και μέρος του διασώζεται μέχρι και σήμερα, είναι συνδεδεμένο με ένα τραγούδι και μια ιστορία. 
 
Μπορεί μέρος της κατασκευής να μην υπάρχει σήμερα, ωστόσο τόσο το τραγούδι, όσο και η ιστορία, είναι από αυτές που διαχρονικά διασώθηκαν γκρεμίζοντας τα σύνορα, αποδεικνύοντας περίτρανα πως οι άνθρωποι από τις δυο πλευρές τους, οι ιστορίες τους, τα συναισθήματά τους, τα κοινωνικά ζητήματα και η μουσική τους, προϋπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα.

Το γεφύρι της Δράμας λοιπόν, και κυρίως το τραγούδι του, συνδέθηκε με τον Ντέμπρελη Χασάν, το Χασάν δηλαδή από το Debre, ή Δέβρη (προ 1927), ή τη σημερινή Αναρράχη, ένα χωριό βόρεια της Κοζάνης. Ο Χασάν, έζησε μεταξύ του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα και ήταν στρατιώτης στον Οθωμανικό στρατό. Ήταν αρραβωνιασμένος και έτοιμος για γάμο, όμως ένας καυγάς με έναν ανώτερό του, τον οδήγησε στη δολοφονία. Γι αυτό το λόγο φυλακίστηκε στις φυλακές της Δράμας, από όπου και απέδρασε, βγαίνοντας στο κλαρί, στα βουνά και αποκτώντας έτσι ένα συνηθισμένο εκείνη την περίοδο, του λήσταρχου. Ο Χασάν, έκλεβε από τους πλούσιους και έδινε στους φτωχούς, προικίζοντας και αποκαθιστώντας αδικίες, ενώ φρόντισε πριν αρχίσει αυτή του τη δράση να σπάσει τον αρραβώνα, στέλνοντας ωστόσο δώρα στην αγαπημένη του, ακόμα και όταν αυτή παντρεύτηκε κάποιον άλλον. Κάποιοι λένε ότι  αργότερα πήρε χάρη από τον ίδιο το Σουλτάνο.

Με βάση τα παραπάνω, ένα τραγούδι και ένας σκοπός γεννήθηκε και διασώθηκε μέχρι και σήμερα, με στίχους στα τούρκικα, σε κάποιες παραλλαγές. Αυτή η εκδοχή, ή μάλλον μία από αυτές, και η μετάφρασή της, μας δίνει αρκετές πληροφορίες:
Drama köprüsü Hasan dardır geçilmez bre Hasan
Dardır geçilmez
Soğuktur suları Hasan bir tas içilmez
Soğuktur suları Hasan bir tas içilmez
Anadan geçilir Hasan yardan geçilmez bre Hasan
Yardan geçilmez
At martini debreli Hasan dağlar inlesin
Drama mahpusunda hey dost canlar dinlesin
Mezar taşlarını Hasan koyun mu sandın bre Hasan
Koyun mu sandın
Adam öldürmeyi Hasan oyun mu sandın
Adam öldürmeyi Hasan oyun mu sandın
Drama mahpusunu Hasan evin mi sandın bre Hasan
Evin mi sandın
At martini debreli Hasan dağlar inlesin
Drama mahpusunda hey dost canlar dinlesin
At martini debreli Hasan dağlar inlesin
Drama mahpusunda hey dost canlar dinlesin

Η γέφυρα της Δράμας,Χασάν, είναι στενή, Χασάν, 
δεν μπορεί να διασχιστεί.
 Τα νερά του είναι κρύα, Χασάν, δεν μπορεί κανείς να πιει, 
Τα νερά του είναι κρύα, Χασάν, δεν μπορεί κανείς να πιει,
 Εγκατέλειψες τη μάνα σου,Χασάν,δεν μπορείς να εγκαταλείψεις την αγαπημένη σου,Χασάν,
 δεν μπορείς να εγκαταλείψεις την αγαπημένη σου. 
Ρίξε με το τουφέκι σου ντεμπρελή Χασάν, κάνε τα βουνά να στενάξουν,
 Να ακούσουν οι φίλοι σου στη φυλακή της Δράμας.
 Μήπως, Χασάν, πέρασες τις ταφόπετρες για αρνιά, Χασάν,
 πέρασες τις ταφόπετρες για αρνιά;
 Μήπως ο Χασάν νόμισες ότι η δολοφονία είναι παιχνίδι;
Μήπως ο Χασάν νόμισες ότι η δολοφονία είναι παιχνίδι;
 Μήπως  Χασάν νόμισες ότι η φυλακή της Δράμας είναι το σπίτι σου, Χασάν, 
νόμισες ότι είναι το σπίτι σου;
 Ρίξε με το τουφέκι σου ντεμπρελή Χασάν, κάνε τα βουνά να στενάξουν,
 Να ακούσουν οι φίλοι σου στη φυλακή της Δράμας.



Η ελληνική εκδοχή, πολύ μεταγενέστερη, γραμμένη από τη Μαρία Θωϊδου, παραμένει στο θέμα, στιχουργικά και μουσικά, αφήνοντας η αλήθεια είναι περισσότερο ποιητιικό  μυστήριο γύρω της:

Στο ποτάμι σύρε Χασάν
Στο γεφύρι βγες βρε Χασάν, στο γεφύρι βγες
Ματωμένο σε προσμένει
Να διαβείς δε θες...

Στο ποτάμι σύρε Χασάν
Μια γουλιά να πιεις βρε Χασάν
Παγωμένο σε κοιτάζει
Μα `συ μην το δεις

Του θυμού τη φλόγα Χασάν
Σου τ’ ορμήνεψαν βρε Χασάν
Πως τη σβήνει το αίμα Χασάν
Σε ξεγέλασαν

Τα φτερά σου χτύπα Χασάν
άτυχο πουλί, βρε Χασάν
Πιο στενό κι απ’ το γεφύρι
Είναι το κελί...


Μπορεί εδώ οι στιχουργικές εκδοχές να είναι ετεροχρονισμένες, ωστόσο η ιστορία του Χασάν, δεν είναι η μόνη που ξεπερνά τα σύνορα. Αντίστοιχα υπάρχουν και έχουμε δημοσιεύσει και εδώ αυτές του Τσακιτζή και του Κιόρογλου. με παράλληλες χρονικά εκδοχές και στις δύο χώρες.

Αξίζει να αναφερθεί και μια νεότερη ιστορία για το γεφύρι, έναν αιώνα περίπου μετά τη ζωή του Χασάν από το ντεμπρέ. Το 2010  ο Νίκος Λατσίσταλης, απόγονος προσφύγων από το Ανταπαζάρι ή Αγρίλιο (Adapazan), σε συνεργασία με τούρκους πρόσφυγες από τη Δράμα,  που ξεριζώθηκαν μετά τις ανταλλαγές πληθυσμών του 1920, απέδειξε την ταύτιση του πέτρινου υδραγωγείου με το "γεφύρι", που ονομάστηκε έτσι, μιας και όπως φαινόταν, εκτός των άλλων κυλούσαν νερά στη βάση του, ως το μέρος που δραστηριοποιούνταν ο Χασάν από τη Δέβρη.


Για το τέλος, παραθέτουμε μία ακόμα απόδοση του τραγουδιού, από το σύνολο Oneira, (B.Chemirani, Χ.Λαμπράκης, Μ.Chemirani, Μ.Σίμογλου,K.Seddiki, P.Bertolino), βασισμένο στον ελληνικό αλλά και σε πέρσικο στίχο.

 

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου