Το ποίημα του Κώστα Βάρναλη, ‘ Οι πόνοι της Παναγιάς’ ξαφνιάζει συγκινησιακά με την τρυφερότητα και την ‘άλλη’ διάσταση που δίνει στο σύμβολο Παναγιά. Οι πόνοι της, προσλαμβάνονται και νοούνται σαν πόνοι Μάνας, πόνοι γυναίκας Μάνας. Εικονογραφούνται φαντασιακά σαν γέννα, θηλασμός, προστασία, φροντίδα, ανατροφή. Δημιουργία και διδαχή ανθρώπου. Ωστόσο ο ποιητής μοιάζει να μην αρκείται σε αυτούς τους συμβολισμούς μόνο. Η Παναγιά είναι σύμβολο μεγαλύτερης ευρύτητας. Ασφαλώς εμπερικλείει πολλές άλλες έννοιες και μάλιστα διαφορετικές για κάθε άνθρωπο και ιδεολογία. Άλλες οι προβολές του θεϊστή, άλλες του μαρξιστή, που μπορεί να εικονοποιεί μια Παναγιά κόκκινη, Αντιφωνήτρια, και Λαοδηγήτρια….. Ο πολυσυμβολισμός αυτός επιβεβαιώνεται από το μεγάλο αριθμό Θεοτοκωνυμίων, ένα από τα οποία είναι και το Πλατυτέρα. Δηλώνει ότι η Παναγία είναι ευρύτερη, πλατύτερη, μπορεί να εμπερικλείει εμάς του άλλους όλους, το σύμπαν. Είναι Μήτηρ Θεού. Ψυχοδυναμικά είναι η μήτρα της ζωής, του κόσμου. Είναι ο κόσμος.

Ο μαρξιστής ποιητής ο Βάρναλης, μαχητικός επίσης δημοτικιστής σχολαστικός μάστορας της γλώσσας, προκαλεί του συνειρμούς μας βάζοντας στα χείλη της Παναγιάς τα λόγια …. ‘ χίλιες φορές να γεννηθείς’. Δεν λέει ‘ χίλιες φορές να σε γεννήσω’. Πράγμα που ευοδώνει την εικασία ότι δεν υπαινίσσεται τις ωδίνες του τοκετού ούτε και περιορίζει την αγωνία για το μεγάλωμα παιδιού στην γυναικεία αρμοδιότητα . Οι πόνοι της Παναγιάς νοούνται σαν άφυλο ανθρώπινο συναίσθημα και σαν τέτοιο ‘επιτρέπεται ’ και στον άνδρα. Στον στοργικό εκείνον άνδρα που μπορεί να προσφέρει ‘μητρική’ τρυφερότητα. Άλλωστε ο χαρακτηρισμός ‘μητρικός άνδρας’ αυτό δηλώνει. Δεν υπονοεί ανταγωνισμό η ακύρωση της γυναίκας. Ο άνδρας δεν γεννά, δεν γαλουχεί μπορεί ωστόσο να είναι ο πατέρας πελεκάνος, που αυτοτραυματίζεται μέχρι θανάτου για να σώσει με το αίμα του το παιδί του. Ξέρει να εφαρμόσει μια σωτήρια μετάγγιση…… Η αρχαγγελική φωνή του Νίκο Ξυλούρη που αποδίδει το μελοποιημένο από τον Λουκά Θάνου ποίημα είναι η ακαταμάχητη επιβεβαίωση της νοητική εικόνας του ‘μητρικού άνδρα’.
Δεν θα ήταν λοιπόν υπερβολικό να υποθέσουμε ότι οι πόνοι της Παναγιάς - σύμβολο ευρύτερο του φύλου, -μέσα από μια μαρξιστική ιδεολογία μπορεί να είναι ο κάθε ένας από εμάς στον αγώνα του για ένα καλλίτερο κόσμο, για ένα καλλίτερο αύριο. Να είναι η έγνοια μας για τον άλλον. Πρώτα από όλα και πάνω από όλα για το παιδί, το δικό μας, του άλλου, της γενιά που ζούμε και της γενιάς που είναι να έρθει. Να είναι η εξύψωση της διαπροσωπικής σχέσης με ηθικούς κώδικες όπως…… ‘Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ' άδικο φωνάξεις’…… να είναι ελπίδα και φιλοδοξία τρόπου ζωής …. ‘όχι σκλάβος ή προδότης’…….
Μια υπέροχη απεικόνιση της Παναγίας της Πλατυτέρας βρίσκεται στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στην Αγία Παρασκευή. Είναι μια Παναγιά με τα χέρια σε απαγωγή, υψωμένα προς τον ουρανό και το βλέμμα εστιασμένο ευθεία μπροστά. Ο Χριστός μικρό παιδάκι έχει μια ανάλογη στάση. Είναι μια Παναγιά που σαν να παρατηρεί τον χώρο και να αναρωτιέται ………. ‘Πού να σε κρύψω γιόκα μου’….. είναι μια Παναγιά πραγματικά ‘πλατυτέρα’, μας αγκαλιάζει. Οι πόνοι της είναι η δική μας γέννα της εκδοχής ενός εξιδανικευμένου εαυτού. Ελπίδα για ότι καλό μπορεί να γίνει ακόμα τώρα, -στην χαοτική εποχή μας - στον κουρασμένο τον πλανήτη μας, έστω και αν λέμε….. ‘χίλιες φορές να γεννηθείς τόσες, τόσες θα σε σταυρώσουν’…..
Ευτυχώς έχουμε ακόμα την ικανότητα του ψυχισμού για εξιδανίκευση, τις προβολές ‘της δικής μας Παναγιάς,’ έτσι όπως εμείς την επιλέγουμε, Θρηνούσα η Νικοποιός, μα πάντα ‘Πλατυτέρα.’ Αντέχουμε ακόμα και όταν λέμε …….‘ Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν’……. ακόμα και τότε υπάρχει ελπίδα να αντισταθούμε στον εγωκεντρισμό και στην στενοκεφαλιά μας. Εμείς πρώτοι, εμείς θα πάψουμε να είμαστε θεριά.

Κλεοπάτρα Περισσάκη από το blog της "Μανθάνων μη κάμνε"