Η κοινωνία της αγοράς που αποκαλούμε καπιταλισμό -μια κοινωνία που τείνει να ανάγει τους πολίτες σε απλούς αγοραστές και πωλητές και να υποβαθμίζει όλες τις οικολογικά ποικιλόμορφες κοινωνικές σχέσεις που η ιστορία παράγει στην ανταλλαγή αντικειμένων που ονομάζονται εμπορεύματα- δεν αποτελεί «μετεξέλιξη» της φεουδαρχικής εποχής.

Πρωτοεμφανίστηκε με βίαιο τρόπο στην Ευρώπη, συγκεκριμένα στην Αγγλία, κατά τη διάρκεια του 18ου και ιδιαίτερα του 19ου αιώνα, μολονότι απαντάται επίσης στην αρχαιότητα, στον Μεσαίωνα και με αύξουσα βαρύτητα στη μεικτή οικονομία της Δύσης από τον 14ο έως και τον 17ο αιώνα.

Και συνεχίζει να εξαπλώνεται στον πλανήτη - εντατικά στο παραδοσιακό ευρωαμερικανικό της επίκεντρο και επεκτατικά στον μη ευρωπαϊκό κόσμο. Οι μορφές της ποικίλλουν από τις μερκαντιλιστικές (την πιο πρώιμη εκδοχή της) και τις βιομηχανικές (πιο πρόσφατα, στον 18ο και 19ο αιώνα) έως τις κρατιστικές, εταιρικές και πολυεθνικές μορφές της εποχής μας.

Σταδιακά υπερέβη την περιορισμένη σφαίρα της -όπως οι αγορές ως πεδία ανταλλαγής ή η παραγωγή προϊόντων αρχικά στην οικοτεχνία και αργότερα στο εργοστάσιο- και παρεισέφρησε στην ίδια την οικιακή ζωή, όπως η οικογένεια και η γειτονιά. Αυτή η «εξέλιξη» είναι σχετικά πρόσφατη, αφού χρονολογείται από τα μέσα του 20ού αιώνα.

Η εισβολή της αγοράς στις γειτονιές, ακόμα και στα χωριά και τις μικρές πόλεις, στο εσωτερικό των οικιακών και οικογενειακών σχέσεων, έχει υποσκάψει τους ίδιους τους κοινωνικούς δεσμούς και απειλεί να υπονομεύσει οποιαδήποτε αίσθηση κοινότητας, οικολογικής ισορροπίας και ποικιλότητας στην κοινωνική ζωή.

Επιπλέον, η πρόσφατη επικράτηση των καπιταλιστικών σχέσεων της αγοράς έναντι όλων των άλλων μορφών παραγωγής και κοινωνικής συνύπαρξης αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην επέκταση αυτού που αποκαλώ «αστικοποίηση», δηλαδή της εκρηκτικής επέκτασης των πόλεων σε αχανή πολεοδομικά συγκροτήματα που απειλούν την ίδια την ακεραιότητα της αστικής ζωής και της ιδιότητας του πολίτη.

Η ιδιαιτερότητα της κοινωνίας της αγοράς που ονομάζουμε καπιταλισμό, ακόμα και σε σχέση με την πρότερη μερκαντιλιστική μορφή της, έγκειται στο ότι αποτελεί ένα διαρκώς επεκτεινόμενο, συσσωρευτικό και ως εκ τούτου καρκινικό οικονομικό σύστημα του οποίου η «ζωτική αρχή» είναι η «ανάπτυξη ή θάνατος».

Ο καπιταλισμός στη χαρακτηριστική σύγχρονη και «κυρίαρχη» μορφή του όχι μόνο απειλεί να υπονομεύσει οποιαδήποτε «φυσική οικονομία» (για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Μαρξ) -είτε πρόκειται για γεωργική παραγωγή μικρής κλίμακας και για οικοτεχνία είτε για απλές ανταλλακτικές σχέσεις-, αλλά απειλεί επίσης να υπονομεύσει οποιαδήποτε διάσταση της «οργανικής κοινωνίας», είτε πρόκειται για σχέσεις συγγένειας είτε για κοινοτικές μορφές συνύπαρξης είτε για συστήματα αυτοκυβέρνησης και τοπικιστικές ταυτότητες - το αίσθημα οικειότητας με τον τόπο και τον χώρο.

Με τη μεταστατική του επέκταση μέσω της χρηματοποίησης όλων των πτυχών της ζωής και μέσω αυτού που ο Ιμάνουελ Βαλερστάιν (Immanuel Wallerstein) αποκαλεί «εμπορευματοποίηση», απειλεί την ακεραιότητα του φυσικού κόσμου -του εδάφους, της χλωρίδας, της πανίδας και των σύνθετων οικονομικών συστημάτων που έχουν καταστήσει δυνατή την ύπαρξη των σημερινών μορφών ζωής- δίνοντας σε οτιδήποτε «φυσικό» μια ανόργανη, ουσιαστικά συνθετική μορφή. [...]

Οι επιπτώσεις του καπιταλισμού πάνω στην πόλη υπήρξαν αν μη τι άλλο καταστροφικές. Ο συχνός όρος «αστικός καρκίνος» μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυριολεκτικά για να περιγράψει τον βαθμό στον οποίο το παραδοσιακό άστυ του αρχαίου κόσμου έχει πάρει μια αρχέγονη, επεκτατική και καταστροφική μορφή, η οποία απειλεί να καταβροχθίσει τόσο την πόλη όσο και την ύπαιθρο.

Η ανάπτυξη -στην ιδιαίτερη μορφή της που ξεχωρίζει τον σύγχρονο καπιταλισμό από πρωτύτερες μορφές οικονομικής ζωής, ακόμα και από πρωτύτερες μορφές καπιταλισμού- έχει προσβάλει αυτό που επιμένουμε να αποκαλούμε «πόλη», οδηγώντας στην επέκταση των πεζοδρομίων, των δρόμων, των σπιτιών και των βιομηχανικών, εμπορικών και λιανικών υποδομών σε ολόκληρο το τοπίο, ακριβώς όπως ο καρκίνος εξαπλώνεται στο σώμα και εισβάλλει σε κάθε πτυχή του.

Με τη σειρά τους οι πόλεις έχουν αρχίσει να χάνουν τη μορφή τους ως διακριτές πολιτιστικές και φυσικές οντότητες, ως διαχειρίσιμες πολιτικές οντότητες ανθρώπινης κλίμακας. Η λειτουργία τους έχει αλλάξει.

Εχουν μεταλλαχτεί από ηθικά πεδία με μια χαρακτηριστικά ανθρώπινη και πολιτισμένη μορφή συνύπαρξης, απαλλαγμένη από δεσμούς αίματος και οικογενειακή αφοσίωση, σε απέραντους, επιβλητικούς, ανώνυμους χώρους αγοραπωλησίας. Γίνονται πρωτίστως κέντρα μαζικής παραγωγής και μαζικής κατανάλωσης, τόσο χειροπιαστών όσο και πολιτιστικών προϊόντων.

Πράγματι, ο πολιτισμός έχει αντικειμενοποιηθεί και μετατραπεί σε εμπόρευμα, όπως επίσης και οι ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες ολοένα και περισσότερο απλουστεύονται και διαμεσολαβούνται από αντικείμενα. [...] Η ίδια η ιδιότητα του πολίτη, ειλημμένη ως μια διεργασία διαμόρφωσης του χαρακτήρα, αλλά και η πολιτική ως μέρος της παιδείας ή της εκπαίδευσης ενός κοινωνικού όντος, τείνουν να συρρικνωθούν στην προσωπική αδιαφορία για τα κοινωνικά προβλήματα.

(Απόσπασμα από το κείμενο:Η ανάδυση του καπιταλισμού του Μάρει Μπούκτσιν, πηγή)