Αφήνοντας πίσω το πραγματικά από πολλές απόψεις ενδιαφέρον γλέντι της προηγούμενης Κυριακής, αλλά και μπροστά στο σημερινό γλέντι, αλλά και σε όσα θα επακολουθήσουν, καθώς και μπροστά σε ένα καλοκαίρι, που όπως συνήθως συμβαίνει στην Κρήτη και όχι μόνο, η μουσική, ή μάλλον καλύτερα το γλέντι, γίνεται τρόπος ζωής, καλό είναι κανείς να αναλογιστεί, τι συμβαίνει στα γλέντια, τι είναι αυτό που τα κάνει τόσο ελκυστικά, ποια είναι η εξέλιξή τους στις μέρες μας και γενικά τι πρέπει κανείς να κρατάει μαζί του και τι πρέπει να αφήνει πίσω, όταν έρχεται σε επαφή με την κρητική και όχι μόνο μουσική.

Για να συμβεί αυτό, καλό είναι να πάρει κανείς υπ' όψη του, όντας ειλικρινής με θάρρος και χωρίς δισταγμούς, τόσο τα όσα καλώς ή κακώς συμβαίνουν, όσο τα όσα θα έπρεπε να συμβαίνουν, τα όσα συνέβαιναν χρόνια τώρα και γέννησαν αυτά που ζούμε εμείς σήμερα, τα όσα κυριαρχούν, τα όσα μειοψηφούν, τα όσα κάνουν όλο και περισσότερους να ασχολούνται με την κρητική μουσική, τα όσα συχνά ξεχνιούνται,  τα όσα μοιάζουν συχνά λανθασμένα αναπόφευκτα, τα όσα γεννιούνται, κυρίως δε τα όσα αγγίζουν βαθιά μέσα τους όσους βρίσκονται σε αυτά.

Η μουσική της Κρήτης, από τη μία άκρη της μέχρι την άλλη, είναι μια καθαρά βιωματική μουσική και δεν είναι υπερβολή το να ισχυριστεί κανείς, ότι κυριολεκτικά, φυτρώνει σε κάθε εκατοστό, σε κάθε τόπο,  δίνοντας και παίρνοντας στοιχεία από τους ίδιους τους τόπους, τα χαρακτηριστικά τους, τους ανθρώπους, την ιστορία και τον τρόπο ζωής τους. Στην Κρήτη η μουσική είναι χειροπόδαρα δεμένη με όλα όσα συμβαίνουν και συνέβησαν σε αυτή και δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι ακόμα και στις μέρες μας, αφορά σε όλες τις ηλικίες, από όσους ζήσανε και σε παλιότερες εποχές, από τους οποίους πολλά μπορεί κανείς να μάθει, μέχρι μικρά παιδιά, που έρχονται σε επαφή με τα μουσικά όργανα και τους χορούς της, κάτι που σπανίζει γενικά, όσο  αυτό που λέμε αστικοποίηση καλπάζει.

Η μουσική της Κρήτης, ως βιωματική μουσική, έχει δώσει δείγματα γραφής εδώ και πολλά χρόνια με μια σειρά από ήρωες, φανερούς και αφανείς, που  είτε την κράτησαν ζωντανή, δίνοντάς τη στους επόμενους, μαζί με τη δική τους εκδοχή γι αυτή, πρωτοπόρους, που έφεραν νέα όργανα  τεχνοτροπίες δρόμους και νέες τεχνικές γράφοντας ιστορία, χωριά ολόκληρα και ομάδες ανθρώπων, που χόρεψαν τους χορούς, διέδωσαν τους στίχους, έφτιαξαν καινούργιους, άλλους που έβαλαν μέσα της τις όχι λίγες σελίδες από την πρόσφατη και παλιότερη ιστορία της. 

Η μουσική της Κρήτης είναι διαχρονικά μια μουσική ζωντανή. Δεν αποτελεί απλώς μια κληρονομιά, που διαδίδεται από γενιά σε γενιά και οφείλει κανείς απλώς να αναμασά στις μέρες μας. Σε όλες τις δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα τουλάχιστο, διάνυσε μια σειρά από καθοριστικά βήματα, κατά τα οποία όλο και νέα λιθαράκια έμπαιναν στο συνολικό της εποικοδόμημα,  από τους πρωτομάστορες και τους γλεντιστάδες παίκτες που πήγαιναν από γλέντι σε γλέντι πεζοί, μέχρι εκείνους των οποίων οι σκοποί παίζονται μέχρι και σήμερα, και από τις πρώτες ηχογραφήσεις μέχρι τις πιο πρόσφατες, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει  σε όλο αυτό το διάστημα πολύ σημαντικούς συντελεστές της,  σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της.

Η μουσική της Κρήτης, είναι  επίσης ένα μεγάλο σχολείο, κι αυτό γιατί όσο και αν κανείς έχει ή νομίζει ότι έχει μια συνολική, έστω επιγραμματική εικόνα γι αυτή,  όλο και πιο πολλά της στοιχεία έρχονται στο φως, ακόμα  μπορεί κανείς να ανακαλύψει τα μυστικά της από τη γέννησή της μέχρι και σήμερα, και να κατανοήσει τη φύση της, τη γλώσσα ή τη ζωή των ανθρώπων.

Η μουσική της Κρήτης με βάση τα παραπάνω, ήταν είναι και θα είναι πόλος έλξης για όλο και περισσότερους, εντός και εκτός αυτής. Πάνω στα όργανά της, στο κλίμα και τις φόρμες της, ντόπιοι και ξένοι δημιουργοί, παρουσιάζουν τα τωρινά και επόμενα βήματά της, γοητεύονται από αυτή, συνεχίζουν να μοιράζονται, να ανακαλύπτουν και να διδάσκουν, ώστε να αποτελέσει η ουσία της υπόθεση όλο και περισσότερων, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί, που σε συνεργασία με τους πρώτους,  εμπνέονται  και δίνουν τη δική τους εκδοχή γι αυτή ή την οδηγούν σε νέα αποτελέσματα, μαζί με άλλες μουσικές από άλλα σημεία του πλανήτη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο  ότι τόσο αυτά τα αποτελέσματα, όσο και η ίδια η μουσική, είναι τόσο δημοφιλής σχεδόν σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η μουσική της Κρήτης, είναι λοιπόν μια μουσική καθολική, που αφορά την πλειοψηφία του κόσμου, από όποια θέση και αν κανείς την προσεγγίσει. Αποτελεί προσωπική υπόθεση του καθένα που συμμετέχει σε αυτή, από τον κάθε παίκτη κάθε επιπέδου, από τον κάθε δημιουργό, τον κάθε στιχουργό, τον κάθε ακροατή, τον κάθε χορευτή, τον κάθε τραγουδιστή, μέχρι όποιον έρθει σε πρώτη επαφή μαζί της, καθώς και όλων αυτών μαζί και ταυτόχρονα.

Η μουσική της Κρήτης λοιπόν, δεν αποτελεί, ή δε μπορεί να αποτελέσει, ή όταν αποτελεί τότε χάνει την ταυτότητά της, μουσική μαζικών θεαμάτων, μαζικής ψυχαγωγίας, ή μαζικής και απρόσωπης διασκέδασης,   που στηρίζονται στο κέρδος, στην ένταση, ή τη χρησιμοποιούν ως άλλοθι για φολκλόρ ανάγκες, ή για να δοθεί μια άλλη εκδοχή για δρόμους και τρόπους, που συνήθως περιλαμβάνουν μουσικά κατασκευάσματα χαμηλότερου επιπέδου απλώς διακοσμητικά γύρω από την κατανάλωση αλκοόλ μέχρι τελικής πτώσης και άλλων τέτοιων συνηθειών. Όσο και αν τέτοιες περιπτώσεις, συχνά περιλαμβάνουν εξαιρετικούς μουσικούς, δεν αποτελούν τον καλύτερο τρόπο να τη συναντήσουμε, καθώς έχει απομακρυνθεί κατά πολύ από τον δικό της τρόπο, έχει χάσει την εγκεφαλικότητα και τις αρετές της.

Η μουσική της Κρήτης την ίδια στιγμή που χάνει ένα μέρος της ουσίας της όταν βρίσκεται σε τέτοιες συνθήκες,  έχει μαζί με όλα τα υπόλοιπα, τόσο στην πρωτότυπη εκδοχή όσο και σε όλα τα τίμια παράγωγά της, όλη την ένταση μέσα της όταν χρειάζεται, από την έκσταση που χαρίζουν οι γρήγοροι σκοποί της, μέχρι μια ένταση, περισσότερο εγκεφαλική, που χαρίζει η παραστατικότητα των χορών της ή ο στίχος της.

Η μουσική της Κρήτης τέλος, και αυτό ίσως είναι το μεγαλύτερο χάρισμα που έχει η παραδοσιακή βιωματική μουσική κάθε είδους, δεν έχει σουξέ και επιτυχίες, παρά αξίζει κανείς να προσέξει, να βιώσει, να σεβαστεί, να μάθει και να νιώσει, κάθε της μέρος, κάθε λεπτομέρεια της, αρκεί να έχει τη διάθεση να ανοίξει τον εαυτό του στα βιώματα των όσων τη γέννησαν.

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα συναντηθούμε με αυτή, όπως ας πούμε απόψε, αλλά και σε όσα το καλοκαίρι φέρνει, καλό θα είναι να είμαστε πιο προσεκτικοί. Όταν συναντιόμαστε μαζί της, όσο γνώριμα ή μη μας ακουστούν τα όσα θα ακούσουμε, καλό θα είναι να έχουμε τα αυτιά μας και την καρδιά μας ανοιχτά, τα χέρια μας και τα μάτια μας χαμηλά, τα πόδια μας έτοιμα να χορέψουν και τις μέχρι τότε συνήθειές μας στο σπίτι. Υπάρχουν πολλά να ανακαλύψουμε, τόσο για την ίδια, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, όσο και για τους ανθρώπους γύρω μας, για τους μουσικούς, νέους και μη, γνωστούς και παλιότερους,καθώς και τους υπόλοιπους που βρίσκονται γύρω μας. Η μουσική της Κρήτης, έχει να μας δώσει πολλά, αρκεί να την προστατέψουμε.